Начная песня вандроўніка
Апошнія паўгода шмат думаў, што адчуваюць беларусы, якія воляй лёсу апынуліся за мяжой. Тыя, якія моцна перажываюць за ўсё, што ў нас адбываецца, але з геаграфічных прычынаў не могуць непасрэдна на гэта вось усё ўплываць. У студзені давялося пабыць у скуры такога «замежніка». Што праўда, нядоўга, але і за тры тыдні зразумець сёе-тое можна.
Нямецкая пісьменніца і рэжысёрка Ула Лахаўэр пералічыла сваю прэмію на дапамогу Беларусі і нашай незалежнай культуры, дзякуючы чаму беларускія творцы могуць прыязджаць на кароткую стыпендыю ў Краснагруду на польска-літоўскім памежжы, дзе калісьці гасціў у сваякоў будучы нобелеўскі лаўрэат Чэслаў Мілаш, а цяпер месціцца Міжнародны цэнтр дыялогу і працуе фонд «Pogranicze».
Атрымаўшы запрашэнне прыехаць, я на паўгадзінкі задумаўся. Нейкая псіхалагічная разгрузка — безумоўна, рэч патрэбная. Глядзіш, пісаць атрымаецца, а тое апошнія месяцы мову проста заняло. Да таго ж, і карысць ад мяне ў Менску на той момант істотна зменшылася: цёплая восень з актыўным дваровым рухам змянілася халоднай зімой, а таму і сезон, калі амаль штодня запрашалі выступаць з падпольнымі чытаннямі вершаў і спевамі, рэзка скончыўся. А іншую сваю працу я й так раблю ў сеціве, бо пандэмію яшчэ ніхто не адмяняў. Карацей, як мог супакойваў я сваё сумленне, каб не пачувацца ўцекачом і дэзэрцірам. Выходзіла не да канца.
А як толькі перасек мяжу і адчыніў інтэрнэт, адчуванне гэта шматкроць узмоцнілася. Бо першыя ж навіны з Менску былі кепскімі — пачалі затрымліваць і выклікаць на допыты людзей з зусім блізкай сферы. Добрых знаёмых і калегаў, выдаўцоў і кнігараспаўсюднікаў, дызайнераў і перакладчыкаў. І калі выдаўцоў Генадзя Вінярскага і Андрэя Янушкевіча хутка адпусцілі пад падпіску пра неразгалошанне, то перакладчыцу Вольгу Калацкую арыштавалі надоўга і ўсур’ёз.
Першыя ж дні паказалі, што надзея на адпачынак нерваў была ўтапічная. Сеціва з сумнымі весткамі прыцягвала яшчэ мацней, чым дома. Засяродзіцца на стварэнні «разумнага, добрага, вечнага» не ўдавалася абсалютна, і да ўсяго дадавалася пачуццё віны, што ты ў фізічнай бяспецы, далёка ад родных, сяброў, калегаў і ўсіх, за каго хвалюешся.
Але назіраўся і адзін відавочны плюс: надвор’е за вокнамі ідэальна супала з унутраным станам. Проста ў дзень майго прыезду Краснагруду заваліла снегам і пачало халадаць. (Загараць на сонейку ды купацца ў фантастычным возеры, як Мілаш на летніх вакацыях, было б проста няёмка.) А тут табе мінус дваццаць, на вачах растуць сумёты, досыць спрасонку неасцярожна адчыніць акно зверху — і цябе з галавы да ног завальвае халодным душам снегу. Добрай раніцы, беларускі ўцякач, час паэтычнага прытулку пайшоў.
Як вы разумееце, зімовае жыццё наводшыбе небагатае на вонкавыя падзеі, штодзённыя прагулкі зводзяцца да таптання снегу, пошуку дарогі і пракладання сцежкі, трывання марозу і чакання цяплыні, да якой яшчэ трэба датупаць. І, вядома ж, медытацыі, якая дазваляе пабачыць ва ўсім пералічаным дадатковы, метафарычны сэнс. А пашанцуе, дык і знайсці для яго паэтычную формулу.
Неяк я вяртаўся апоўначы з хаты маіх гасцінных гаспадароў. Дарогі было вобмаль, метраў 700, але начная прастора (як і час) маюць свае законы, і мне здалося, што ўсё трывала вельмі, вельмі доўга. Неба было поўнае зорак, нашмат ярчэйшых і бліжэйшых, чым можна ўбачыць у вялікім горадзе. Я запаліў ліхтарык — не столькі для асвятлення дарогі, а хутчэй каб неяк падтрымаць гэты зоркавы перформанс. І пакуль дайшоў да свайго жытла, дайшоў таксама да пары ідэяў, не тое, каб новых у свеце, але годных таго, каб іх запісаць у слупок. Паэзія — яна ж не столькі пра арыгінальнасць думкі, колькі пра эмацыйную пераконлівасць, здавалася б, даўно ўсім і кожнаму знаёмага, якое адкрываеш асабіста, а таму як бы ўпершыню на зямлі.
Бо, як ні банальна, за маразамі настае адліга, вясна абавязкова прыходзіць, дарога найчасцей зноходзіцца, галоўны прыз любога падарожжа — вяртанне дадому, а родныя і блізкія нашмат бліжэйшыя за гэтыя сузор’і, да якіх проста рукой дастаць. А таму — аж страшна вымавіць — усё ў нас будзе добра. Варта проста не згубіць дарогі і дайсці, бо да мэты можа быць нашмат бліжэй, чым сёння падаецца, можа быць, мэтраў 700, вунь і зоркі ў небе падсвечваюць табе ліхтарыкамі сваіх мабільнікаў.
Я так усцешыўся, што як толькі дайшоў — заснуў, не запісаўшы верша. І шукаў згубленае ўжо наступнага дня, блукаючы ваколіцамі і паглынаючы вачыма краявіды, штось фатаграфуючы, а штось проста намагаючыся запомніць. Бо пры ўсёй метафарычнай злавеснасці і рэальнай халоднасці, сёлетняя зіма выявілася надзвычай прыгожая — даўно такой не было, толькі паспявай натхняцца і запісваць. Думаю, рух гэтых прагулак і задаваў рытміку тэкста, які выцягнуўся строфамі балады, як сляды на снезе.
Запісаўшы, змясціў у фэйсбуку. А зранку не змог выспацца, бо штохвіліны абуджаў гукавы апавяшчальнік тэлефона. Выявілася, што тэкст перапосціла ўплывовая блогерка — і падцягнуліся чытачы, якія яшчэ ўчора ведаць мяне не ведалі. Згадваць такое можна хіба што жартам, а вось каментар старой знаёмай, што яна перапісвае верш у лістах палітвязням, быў ужо сур’ёзнай падтрымкай. Больш я не заганяўся з прычыны сваёй бескарыснасці і адарванасці ад дому, проста не губляў часу, штодня выпраўляючыся па новыя тэксты. Пачуццё віны, што ты не ў Менску, больш не грызла, але і не знікала цалкам, проста ціхенька нагадвала, каб не спыняўся, бо драйв можа сысці настолькі ж незаўважна, як прыйшоў.
Тое самае магу параіць і любому, хто цяпер не дома. Нават калі вяртанне з нейкай прычыны немагчымае, не варта залішне камплексаваць (гэта не дапаможа ні вам, ні іншым), проста пастарайцеся добра выкарыстаць свой час і новыя магчымасці, — каб плён быў і для тых, хто застаўся.
Дарэчы, пра час. Пакуль я гэта згадваў і фармуляваў, наступіла вясна. Няхай яшчэ толькі на календары, бо з холадам і снегападам. Але неўзабаве прыйдзе і такая, якую чакаем і якую (хочацца верыць) заслугоўваем — у прыродзе і ў беларускім грамадстве. Як напрыканцы верша, што даў назву гэтым суб’ектыўным нататкам.
Выйду з гасцей апоўначы ў двор:
цёмна, толькі ўгары
хтосьці ўключыў ліхтарыкі зор,
быццам пяюць «Муры».
Дзяцел збег у Літву, як шпег,
сочыць сава, як віж.
Добрае ночы, леташні снег,
дзякуй, што так рыпіш.
Тут халадэча з вады чужой
снежны пляце вянок
і замярзае па-над мяжой
тэлефонны званок.
Тут удыхаеш горкі дымок
з думкай: «А як твае?» –
там, дзе людзей забірае цмок,
і не ўсіх аддае.
Там на губах застывае крык
з мацернай лічбай пі…
Так што давай, шукай сакавік,
рыпайся, снегам рыпі.
За паваротку — і проста ісці
праз пагорак і стаў,
праз надзею, што ўсё ў жыцці
будзе, як ты загадаў.
Проста крочыць да сонца, каб
святаў сакавіка
з песнямі котак і танцамі жаб
дачакала дачка.
Травеньскі дзьмухаўцовапад
спусціцца на зямлю.
Ну, а пакуль — ні кроку назад:
рыпаюся, рыплю.
Андрэй Хадановіч, паэт, перакладчык, бард