Лявон Баршчэўскі: “У 2020-м мы зрабілі крок наперад, але да канца ізноў не дайшлі”

— Лявон Баршчэўскі — філолаг, перакладчык, педагог і настаўнік з аднаго боку; палітык, дэпутат Вярхоўнага Савета XII склікання, экс-старшыня Партыі БНФ, грамадскі дзеяч з другога. Ва ўсёй гэтай разнастайнасці вашай постаці вы кім першасна пачуваецеся?

 — Мне пашанцавала жыць у эпоху новага Адраджэння, а каб гэта быў іншы час, то, канешне, засяродзіўся б на нейкай адной справе і стаў бы тым ці іншым. Але другая палова 1980-х запатрабавала людзей, якія могуць добра пачувацца адразу ў розных сферах. 

— Падаецца, палітыка стала для вас большай нечаканасцю, чым філалогія?

— На выбары ў Вярхоўны Савет XII склікання я ў прынцыпе не хацеў ісці, але падштурхнулі калегі: у мяне было напрацаванае кола разнастайных кантактаў, што надзвычай важна ў такой палітычнай кампаніі. І ўсё пакацілася клубком. Наступныя пяць гадоў для творчасці фактычна прапалі, бо дэпутацтва цалкам паглынула, забрала ўвесь час. Калі здараўся перапынак між сесіямі, то мы з калегамі ездзілі ў рэгіёны: я тады аб’ездзіў амаль што ўсю Беларусь. Думаю, ніводзін з сённяшніх так званых дэпутатаў не зможа пахваліцца тым, што сядзеў і пісаў законы, самы тэксты, ад першага да апошняга артыкула, а ў мяне і маіх калег такі досвед меўся. Мы размяркоўвалі, хто які законапраект рыхтуе, ішлі ў бібліятэку, вывучалі дакументы… 

— Тры гады таму ў інтэрв’ю Радыё Свабода вы сказалі, што лічыце сябе крызісным менеджарам: дзе ёсць дзірка, дзе правал — там вы з’яўляецеся і стараецеся гэта падцягнуць. Зараз таксама крызісны час для Беларусі, ці запатрабаваны вы ў гэтай вось якасці?

— Не, ніхто не звяртаўся. У першыя месяцы пераломнага часу з’явілася хваля людзей, якія вырашылі, што мы –  тыя ранейшыя – нічога не змаглі зрабіць, а вось у іх усё лёгка атрымаецца! Безумоўна была такая эйфарыя… 

— З гэтага вынікае пытанне: полем свайго сацыяльнага ўзаемадзеяння беларуская інтэлектуальная эліта неяк даўно абрала фэйсбук. Вы не прысутнічаеце ні там, ні ў іншых сацыяльных сетках — гэта свядомы выбар і пазіцыя? Ці не адчуваеце ў такім разе сябе выкінутым з карабля сучаснасці і ці не падаецца, што губляеце вельмі важнае праз гэтую адмову?

— Ёсць дзве прычыны. Першая вельмі простая: усё маё жыццё, звязанае са свядомай дзейнасцю на ніве Беларушчыны, патрабавала пэўнай канспірацыі. Нават калі прыходзілі ў дзяржаўнае выдавецтва і сустракаліся там з выдаўцамі, рэдактарамі — з тым жа Сёмухам ці з іншым маім настаўнікам у перакладзе, Валянцінам Рабкевічам, то заўсёды выходзілі ў курылку ці яшчэ куды і там размаўлялі пра нейкія рэчы. З той пары я маю звычку не казаць лішняга і трымаюся яе. 

А другая прычына — сфера прыватнай дзейнасці. Сацыяльныя сеткі забіраюць шмат часу. Між тым пераклады, праца над слоўнікамі патрабуюць агромністай уседлівасці, трэба працаваць не тое каб па 8, але і па 14 гадзін у дзень. То проста шкада губляць нават хвілінкі: гады ляцяць, а планаў шмат і хочацца паспець зрабіць як мага больш. У выніку вельмі і вельмі даражу сваім прыватным часам.

— Увесь гістарычны шлях незалежнай Беларусі прайшоў не проста на вашых вачах, вы ўласна спрычыніліся да многіх лёсавызначальных для краіны падзеяў. Як мяркуеце, дзе Беларусь і беларусы апынуліся па выніках мінулага году? У якой кропцы мы зараз?

— Яшчэ ў 1994 годзе, калі да ўлады прыйшоў гэты рэжым, нават тады ўзнікала адчуванне: нам бы ператрываць 20 гадоў… Балтыйскім краінам, дарэчы, якраз дваццаці постсавецкіх гадоў і хапіла, каб усталяваць вечную каштоўнасць незалежнасці – для іх шляху назад ужо не будзе. Мы таксама думалі, што за 20 гадоў з’явіцца, па-першае, бюракратыя, зацікаўленая ў гэтай незалежнасці, а па-другое, што і людзі таксама ўсвядомяць яе каштоўнасці. Такое дваякае адчуванне. 

І сапраўды з’явіўся пласт бюракратыі, якая разумее: Масква ім не дасць таго, што яны маюць тут і цяпер. А з другога боку — паслядоўная палітыка выкаранення ўсяго нацыянальнага, шалёная дыскрымінацыя беларускай мовы, беларускамоўных, беларускіх арганізацый. 

Утварылася так званая кампрадорская бюракратыя, якая існуе выключна на прагматычных пачатках, на тым, што калі ёсць грошы — мы працуем, калі няма — не працуем… І ў іх сфармаваліся калі не нянавісць, то, прынамсі, страх перад усім нацыянальным. Працэс аказаўся незавершаным. 

2020-ты год быў вялікім крокам наперад у гэтым плане: хоць мірная рэвалюцыя пачыналася збольшага рускамоўнымі людзьмі, але ў працэсе стала зразумела, што тут дзяліцца не варта, што і беларускамоўныя нешта могуць не толькі падказаць, але і зрабіць. То значыць крок зроблены, але зноў такі — не да канца.

— Што мы мусім рабіць зараз?

— Мірнае супрацьстаянне мае шмат формаў. Калісьці я перакладаў брашуру Джыма Шарпа, у якой апісваюцца 92 спосабы мірнага ўздзеяння на любыя рэжымы. У  нашай сітуацыі трэба прывучыць сябе да штодзённай працы. Літаральна з раніцы ставіць задачу: сёння я зраблю тое і тое, што потым цаглінкай пакладзецца ў нашу светлую будучыню.

Кожны мусіць дзейнічаць паводле сваіх здольнасцей і рацыянальнага планавання, бо ўсяго не паспееш. Калі ў кагосьці таленавіта атрымліваецца “ваяваць” у фэйсбуку ці ў тэлеграме, то хай ён гэтым і займаецца. Няхай творцы ствараюць рэчы, якія потым паўплываюць на людзей. Хтосьці будзе спяваць з хорам, хтосьці граць у спектаклі, хтосьці будзе маляваць, хтосьці — здымаць фільмы. 

Новая палітычная эліта з вялікімі цяжкасцямі толькі пачынае фармавацца, такі працэс стымулюецца выключна канкрэтнымі зрухамі. Напрыклад, выбарамі ці сітуацыяй нейкіх здарэнняў, на жаль, трагічных… На мой погляд, у другой палове 80-х не ўдалося б актывізаваць народ, каб не чарнобыльскае няшчасце і страшная праўда пра сталінскі тэрор. Тады гэта ўзрушыла грамадства. 

Цяпер надышоў перыяд рэакцыі і татальнага ціску, але ён не будзе доўжыцца вечна, з’явяцца “вокны” і тут ужо тыя, хто хочуць займацца рэальнай, практычнай палітыкай, павінны ў тыя “вокны” ўлазіць і штосьці прапаноўваць грамадству. Але да гэтага трэба рыхтавацца. 

Зразумела, што рэвалюцыя 2020 года была спантаннай і непадрыхтаванай, але толькі цяпер узнікаюць размовы кшталту:  “Давайце напішам эканамічную праграму!” А такіх праграм павінен быў бы ўжо быць напісаны дзясятак — на розныя варыянты развіцця падзей… 

Іншае пытанне, што цяпер гэта значна цяжэй рабіць, бо рэжым закрыты і хавае ўсю інфармацыю. Напрыклад, ці многа на сёння мы ведаем пра т. зв. “дарожныя карты” з Расіяй? Толькі нешта ў пераказе з’яўляецца, але ніхто нічога дакладна не ведае. Каб напісаць тую ж эканамічную праграму, трэба валодаць статыстыкай, а яна татальна засакрэчаная. Ці паспрабавалі б вы ў Міністэрстве адукацыі даведацца, колькі школ з беларускай мовай навучання па стане на 1 верасня, не атрымаецца — нават гэта рэжымныя дзеячы засакрэцілі. 

Вось жа, усё складана, але трэба рабіць, шукаць інсайдараў, гэтым неабходна займацца ўжо цяпер. 

Як прыклад – польскія і нашы пазітывісты пасля паразы паўстання 1863-64 гадоў. Разумеючы, што калі цяпер зноў узняцца на паўстанне, то зноў паб’юць ці павысылаюць у Сібір, яны абралі такі шлях: пачалі засноўваць польскія банкі, рабіць польскія прадпрыемствы, адкрываць польскія школы ў маёнтках, вучыць дзяцей па-польску — і гэтак далей. Нават той досвед часткова можна выкарыстаць.

Варыянтаў, паўтаруся, шмат. Галоўнае – не губляць бачанне перспектывы, энергію і не марнаваць час.

Працяг размовы з Лявонам Баршчэўскім з’явіцца неўзабаве.